Literatura i media

Paweł Pikuła

 Słowa: Dla nas tylko jedna droga…, to początek przemowy wygłoszonej przez Pawła Pikułę, włościanina z Derła, wobec moskiewskiego namiestnika podczas obrony kościoła w Pratulinie. Niedługo po jego wyznaniu wiary życie za nią oddało trzynastu obrońców, którzy w 1996 roku zostali wyniesieni na ołtarze i znani są jako Błogosławieni Męczennicy z Pratulina. Sam Paweł Pikuła za swoją wierność wierze został uwieziony najpierw w Białej Podlaskiej, innym razem osadzony w Cytadeli Warszawskiej, ostatecznie zaś zesłany w głąb carskiej Rosji. Powrócił z zesłania i doczekał nie tylko ogłoszenia wolności religijnej w 1905 roku, lecz również oswobodzenia Polski spod władzy trzech zaborców. Pamięć o jego długim i barwnym życiu przetrwała nie tylko w pamiątkach i przekazach rodzinnych, lecz również w artykułach prasowych i wspomnieniach ludzi, których losy splotły się z jego życiem, tworząc fragment wzorzystego kobierca dziejów polskiego narodu. (fragm sparafrazowany ze wstępu do antologii tekstów żródłowych „Dla nas tylko jedna droga…. Paweł Pikuła i prześladowania Unitów na Podlasiu, Wybór i opracowanie: Piotr Pikuła)

Warto zapoznać się z jego życiorysem.

W Polatyczach 15 listopada 1836 r. urodziny Pawła Pikuły, syna włościanina Misieya (lat 20) i Maryanny z domu Buczyło (lat 20). Ochrzczony 16 listopada w Kobylanach.

1867 – (lipiec) Paweł Pikuła, jako dzierżawca Derła, wezwany przez gubernatora Gromekę do „nawracania” parafian z miejscowości Hrud – zawiódł jego oczekiwania; Gromeka zapowiada wyjazd Pikuły do Galicji w celu zapoznania się z położeniem tamtejszych unitów
1874 – (13 stycznia) Marianna Pikuła z Derła ukrywa u siebie klucze kościoła w Pratulinie
1874 – (styczeń) – Paweł Pikuła broni kościoła w Pratulinie, za co trafia do więzienia w Białej
1878 – (25 marca – 2 kwietnia) Henryk Jackowski SJ rozpoczyna tajne misje jezuitów na Podlasiu
1885 – (sierpień) – Paweł Pikuła i jego syn, Konrad, wspierają misję Józefa Grużewskiego SJ
1885 – (październik) – Paweł Pikuła wspiera misję Teodora Sozańskiego SJ
1886 – (luty) – Paweł Pikuła wspiera misję Teodora Sozańskiego SJ
1886 – (27 lutego) – osadzenie Józefa Grużewskiego SJ w 10. Pawilonie Cytadeli Warszawskiej
1886 – (lipiec) – Paweł Pikuła osadzony w 10. Pawilonie Cytadeli Warszawskiej (zdradzony przez ks. Marcelego Sikorskiego); wezwany jako świadek w sprawie Józefa Grużewskiego SJ;
Paweł Pikuła po miesiącu zachorował i wszedł w układ z Dobrjańskim, wskutek czego wpłacił 200 rubli i poszedł do cerkwi; uznany przez miejscowych za zdrajcę przechodzi wewnętrzne załamanie;
śmierć synowej, żony Konrada Pikuły;
1987 – Wezwanie do Janowa; Paweł Pikuła woli więzienie od zdrady; wyjazd do Warszawy; trzydniowa pielgrzymka na Jasną Górę;
rozmowa z Dobrjańskim, list uwierzytelniający, okres względnego spokoju;
1887 – (wrzesień/październik) Paweł Pikuła zesłany do Kiryłowa
1888 – (12 czerwca) Józef Grużewski SJ wyjeżdża z Kiryłowa; Paweł Pikuła zostaje
1893 – data powrotu Pawła Pikuły z Kiryłowa wg Józefa Czerniaka (służącego)
1894 – (listopad) Paweł Pikuła otrzymał pamiątkowe zdjęcie od grafa i grafini Nirod.
1896 – prawdopodobna data małżeństwa z Michaliną z domu Usakiewicz
1903 – (21 kwiecień) w Łobaczewie urodził się Anzelm, syn Pawła i Michaliny
1904 – (sierpień) Paweł Pikuła wspiera misję Apoloniusza Kraupy SJ na Podlasiu
1904 – Paweł Pikuła, z inicjatywy ks. Teofila Kowalskiego, finansuje orkiestrę dętą w Janowie Podlaskim
1905 – (20 stycznia) w Łobaczewie urodził się Marian, syna Pawła i Michaliny
1905 – (30 kwietnia) ogłoszenie edyktu tolerancyjnego i amnestii za przewinienia religijne
1909 – Paweł Pikuła, jako właściciel majątku w Malowej Górze, zamawia organy dla nowo wybudowanego w tej miejscowości kościoła
1912 – Paweł Pikuła kupuje majątek Pacjany vel Pacyniany
1918 – 26 czerwca (starej daty) Paweł Pikuła przebywał w Stawropolu (wg wspomnień przekazanych przez Mariana Pikułę był tam na zesłaniu)
1918 – ustny podział majątku Pacjany
1921 – (marzec) Paweł Pikuła był w Janowie, kupił modlitewnik „Dobra spowiedź misyjna” (zachowany wśród rodzinnych pamiątek z odręczną adnotacją, zapewne sporządzoną przez Pawła)
1926 – 27 stycznia Paweł dokonał podziału majątku Pacjany
1926/1927 – Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa wymienia Pawła Pikułę jako włościanina w gminie Nowa Mysz.
1928 – (1 stycznia) Paweł Pikuła umiera w Pacjanach, pochowany 3 stycznia na cmentarzu w Pacjanach.

Pikuła P Pratulin – Niedziela

oprac. Piotr PIkuła